Blind getrouwd: organiseert de Belgische televisie schijnhuwelijken?

Sinds kort zendt RTL TVI "Mariés au premier regard" uit, de Franstalige evenknie van het bij ons bekende "Blind getrouwd". Het concept is eenvoudig: de partners ontmoeten elkaar voor het eerst in het gemeentehuis waar ze in het huwelijksbootje stappen. Na vijf weken moeten ze beslissen om al dan niet uit elkaar te gaan (en dus al dan niet uit de echt te scheiden). Wettelijk moet het huwelijk eerst nog door de ambtenaar van de burgerlijke stand worden voltrokken. Waar er voordien weinig tegenreactie op leek te komen, blijkt vandaag toch enige terughoudendheid. Zo weigerde de burgemeester van Sint-Lambrechts-Woluwe, Olivier Maingain, zijn medewerking aan het progamma op advies van het parket van Brussel. Gisteren lazen we dat ook Minister van Justitie Koen Geens twijfels heeft bij het concept van "blind trouwen".

Het huwelijk is een juridische instelling waartoe twee personen uit vrije wil toetreden met als kern het tot stand brengen van een duurzame levensgemeenschap.

Bij twijfels over de geldigheid van een huwelijk kan de ambtenaar van de burgerlijke stand preventief de voltrekking van het huwelijk weigeren. Wanneer het huwelijk toch is voltrokken kan tegen dit huwelijk ook nog repressief worden opgetreden door iedere belanghebbende en zelfs door het openbaar ministerie, als blijkt dat dit huwelijk ongeldig tot stand is gekomen.

Onzekerheid over de geldigheid van een "blind" tot stand gekomen huwelijk rijst omdat eraan kan worden getwijfeld of de partners bij dergelijk huwelijk wel echt "uit vrije wil" in de echt treden. Het huwelijk brengt namelijk belangrijke rechten en plichten met zich mee waarvan de deelnemers aan het programma, mogelijk onder druk van de makers zelf, nauwelijks weet van hebben. In dat verband benadrukte RTL TVI dat de kandidaten alle vrijheid hebben om te weigeren als ze hun toekomstige partner ontmoeten.

Het schoentje knelt niet alleen bij de toestemming van de partijen bij het huwelijk, maar vooral bij het specifieke gebruik van het huwelijk in het kader van een commercieel televisieprogramma. Zoals gezegd is het huwelijk een "juridische instelling", d.w.z. een geordend geheel van rechtsregels rond eenzelfde onderwerp met eenzelfde specifieke doelstelling. Anders gezegd, de instelling bestaat maar of doet maar rechten en verplichtingen ontstaan voor zover zij wordt gebruikt waarvoor zij dient. Het huwelijk dient precies (enkel en alleen) voor de totstandbrenging van een duurzame levensgemeenschap. Wordt het huwelijk bij zijn totstandkoming aangegaan voor een ander doel, dan wordt het van zijn doel afgewend of "misbruikt". Is dit het geval, dan is er eigenlijk geen huwelijk: het huwelijk is ongeldig. Men spreekt dan van een "schijnhuwelijk" (mariage fictif).

Het is precies die redenering die aan de basis ligt van de vele geschillen die rijzen over huwelijken aangegaan door vreemdelingen met Belgen enkel en alleen om een verblijfsrechtelijk voordeel te bekomen. In een Omzendbrief van 6 september 2013 staat te lezen dat wanneer uit omstandigheden blijkt dat zo’n schijnhuwelijk (om een verblijfsrechtelijk voordeel te bekomen) voorhanden is, de ambtenaar van de burgerlijke stand de voltrekking van het huwelijk moet weigeren.

Is een verschillende behandeling van deelnemers aan een televisieprogramma van een commerciële zender verantwoord? Helemaal niet. Wanneer de deelnemers aan zo’n programma elkaar voor het eerst ontmoeten voor de ambtenaar van de burgerlijke stand, is dat op dat moment zeker niet om een duurzame levensgemeenschap tot stand te brengen. Zij staan daar omdat zij zich tegenover de televisiezender ertoe hebben verbonden aan het programma deel te nemen. Meer specifiek hebben zij zich ertoe verbonden in het huwelijksbootje te stappen en een levensgemeenschap met een onbekende uit te proberen. Maar in de woorden van Minister van Justitie Koen Geens: "het burgerlijk huwelijk is geen 'zoekinstelling of testfase'". Het huwelijk wordt van zijn doel afgewend voor andere (commerciële en recreatieve) doeleinden.

In vreemdelingenzaken spreekt men dan van fraude of ontduiking: men beroept zich op het huwelijksrecht zonder dat men zich daarop mag beroepen. Hetzelfde geldt precies voor "Blind getrouwd". Los van de morele bezwaren die men zou kunnen hebben tegen dergelijk (mis)gebruik van het huwelijk en de onnodige echtscheidingen (en kosten!) die eruit kunnen voortvloeien, organiseren VTM en RTL TVI schijnhuwelijken (en dus de ontduiking van het huwelijksrecht).

Wanneer de ambtenaar van de burgerlijke stand geconfronteerd wordt met de vraag om het huwelijk te voltrekken van twee personen die elkaar ter plaatse voor het eerst ontmoeten in het kader van een televisieprogramma, moet hij die voltrekking ervan volgens mij steeds weigeren: als we in een onafhankelijk en onpartijdig rechtssysteem geloven moet even hard tegen schijnhuwelijken in het kader van een vermeend ludiek amusementsprogramma worden opgetreden als tegen schijnhuwelijken om verblijfsdoeleinden. Anders ondergraaft justitie haar geloofwaardigheid, en erodeert ze daarmee onze rechtsstaat: ontduiking is immers steeds verboden.